O zgadze i niestrawności

Przełyk - jak jest zbudowany i jakie funkcje pełni?

Przełyk jest długim przewodem, łączącym gardło z żołądkiem, służącym do transportu wstępnie rozdrobnionego pokarmu. W jego anatomii kluczową rolę odgrywają mięśnie oraz nerwy, które umożliwiają przesuwanie pożywienia w dół oraz zabezpieczają przed cofaniem się kwaśnych treści z żołądka.

 

Czym jest przełyk?

Przełyk jest trzecim z sześciu odcinków 7-metrowego przewodu, rozciągającego się od jamy ustnej aż do odbytu, stanowiącego integralną część układu trawiennego. Znajduje się poniżej jamy ustnej oraz gardła, a powyżej żołądka, jelita cienkiego i jelita grubego.

Przełyk dorosłego człowieka liczy mniej więcej 23-25 centymetrów długości. Ma kształt nieregularnej tuby o średnicy około 1,5 – 2,5 cm. Zbudowany jest z tkanki mięśniowo-błoniastej. Rozpoczyna się na pograniczu szyi i klatki piersiowej, a kończy w środkowej części jamy brzusznej, zwanej nadbrzuszem. Mówiąc bardziej precyzyjnie, ulokowany jest na wysokości:

• od VI kręgu szyjnego (C6)
• do XI kręgu piersiowego (Th11)

Przełyk odpowiada za transport pokarmów z jamy ustnej do żołądka. Nie zachodzą w tym miejscu procesy trawienia i wchłaniania.

Jak wygląda przełyk? Jak dokładnie jest zbudowany i unerwiony? Do czego służy w ustroju człowieka? Co się dzieje, gdy nie działa prawidłowo? Poznaj odpowiedzi na najważniejsze pytania.

 

Budowa przełyku

W budowie przełyku wyróżnia się trzy odcinki: szyjny (pomiędzy kręgami C6-Th1), najdłuższy piersiowy (od Th1 do Th11) i bardzo krótki brzuszny (między przeponą a żołądkiem). W każdej z nich występują charakterystyczne przewężenia:

• górny zwieracz przełyku – mięsień okrężny, stanowiący przejście między gardłem, a znajdującym się poniżej przewodem prowadzącym do żołądka.
• przewężenie środkowe, na wysokości rozdwojenia tchawicy, powstałe w wyniku przylegania i naporu sąsiednich struktur, w tym między innymi aorty i oskrzeli;
• dolny zwieracz przełyku, czyli miejsce, gdzie przełyk przechodzi w żołądek. Zawężenie to ma charakter czynnościowy - tworzący je mięsień gładki przez większość czasu pozostaje zaciśnięty, rozkurcza się jedynie w momencie przełykania pokarmu. Jego nieprawidłowe działanie (zbyt słaby skurcz) jest przyczyną zaburzenia znanego jako refluks żołądkowo-przełykowy, polegającego na zarzucaniu zakwaszonej treści z żołądka w górę przewodu pokarmowego.

Jeżeli natomiast chodzi o poprzeczny przekrój przełyku, jego ściana zbudowana jest z następujących elementów:

• błona zewnętrzna (tzw. przydanka), którą tworzą luźna tkanka łączna oraz częściowo opłucna i otrzewna. Łączy przełyk z otaczającymi go strukturami;
• błona mięśniowa, zewnętrzna i wewnętrzna, zbudowana z mięśni poprzecznie prążkowanych i gładkich;
• błona podśluzowa, którą tworzą włókna kolagenowe i sprężyste;
• błona śluzowa, na którą składają się: wielowarstwowy płaski nierogowaciejący nabłonek przełyku, identyczny jak w jamie ustnej i gardle, a także blaszka właściwa i mięśniowa.

Źródło: Opracowanie własne

 

Mięśnie przełyku

W anatomii przełyku wyróżnia się mięśnie różnego typu, płynnie zmieniające się w miarę postępowania w dół przewodu trawiennego. I tak, w części górnej (około 25 proc. długości), dominują mięśnie poprzecznie prążkowane, zbliżone do tych, które występują w jamie ustnej i gardle.

Poniżej, na odcinku środkowym, budowa przełyku człowieka wyraźnie się zmienia. Mięśnie poprzecznie prążkowane stopniowo przechodzą w gładkie, typowe dla różnego rodzaju przewodów znajdujących się organizmie człowieka (są także m.in. w układzie oddechowym oraz moczowo-płciowym). Są one bardzo wytrzymałe i przez dłuższy czas mogą pozostawać w silnym skurczu.

W tym odcinku przełyku mięśnie prążkowane i gładkie występują w sposób mieszany, natomiast w dolnej części występują wyłącznie te drugie. Dodatkowo należy zaznaczyć, że mięśnie gładkie składają się z dwóch warstw: okrężnej i podłużnej.

 

Unerwienie przełyku

Unerwienie przełyku jest złożone. Odpowiadają za nie:

• nerw błędny, należący do tzw. przywspółczulnego układu nerwowego, odpowiadającego między innymi za skurcze mięśni gładkich w obrębie przewodu trawiennego;
• układ współczulny, razem z przywspółczulnym wchodzący w skład AUN (autonomiczny układ nerwowy). Działa hamująco na mięśnie przełyku;
• splot Meissnera, ulokowana w błonie podśluzowej struktura zbudowana wyłącznie z włókien przywspółczulnych;
• splot Auerbacha, ulokowany między okrężną i podłużną warstwą błony mięśniowej, także służący kontroli motoryki układu trawiennego.

Warto zauważyć, że przełyk jest mało wrażliwy na dotyk oraz działanie czynników termicznych, dlatego przesuwanie pokarmu w tej części układu trawiennego jest dla człowieka niemal niezauważalne.

 

Funkcje przełyku

W ustroju ludzkim pełni przełyk funkcje czysto transportowe. Nie zachodzą na tym odcinku układu pokarmowego żadne istotne procesy. Fragmenty pożywienia nie są tu ani rozdrabniane (tę funkcję pełni jama ustna), ani trawione (proces zachodzący poniżej, a więc w żołądku).

Poprzez przełyk nie następuje też wchłanianie substancji odżywczych do organizmu (co ma miejsce głównie w jelitach). Przełyk uczestniczy w ostatniej, trzeciej fazie połykania, która jest całkowicie automatyczna i niezależna od woli.

Kęsy wstępnie rozdrobnionego pokarmu są w przełyku przesuwane na skutek działanie siły grawitacji, ale przede wszystkim dzięki skurczom mięśni, a także poślizgowi, jaki nadaje śluz gromadzący się fałdach błony śluzowej.

W ostatniej fazie chwilowe rozluźnienie dolnego zwieracza umożliwia wprowadzenie przełykanej zawartości do żołądka, zaś jego zaciśnięcie zabezpiecza przed wydostawaniem się soków żołądkowych i zakwaszonych treści w odwrotnym kierunku.

Jeśli mechanizm ten nie działa prawidłowo, błona śluzowa przełyku jest narażona na podrażnienie cofającą się zawartością żołądka o silnie kwasowym odczynie. Efektem tego są takie objawy, jak:

• zgaga (uczucie palenia w przełyku);
• ból w klatce piersiowej, w okolicy zamostkowej;
• chrypka, kaszel, napady duszności;
• nieprzyjemny zapach z ust;
• nadżerki szkliwa zębów w sytuacji, gdy kwaśna treść cofa się aż do jamy ustnej.

Powiązane artykuły:

Gdzie jest żołądek? Budowa i funkcje >>
Budowa układu pokarmowego - funkcje i schemat >>
Jak rozpoznać zgagę? >>

 

Autor: Piotr Brzózka
Konsultacja merytoryczna: lekarz gastrolog Ewa Walecka-Kapica

 

Bibliografia:
1. Matthew Banks, Choroba refluksowa przełyku: najnowsze badania i postępowanie, Medycyna po dyplomie, vol. 19 nr 10, październik 2010.
2. John T. Hansen, Anatomia Nettera do kolorowania, rozdział 8: Przewód pokarmowy, wyd. polskie: Wrocław 2015, Edra Urban & Partner.
3. Lechosław P. Chmielik, Anatomia Przełyku, Medycyna po dyplomie, https://podyplomie.pl/wiedza/pediatria /1430,choroby-przelyku, [data dostępu: 14.03.2021].
4. Układ pokarmowy, https://kfz.biology.ug.edu.pl/materialy/ anatomia/pokarmowy.pdf, [data dostępu: 14.03.2021].